kamyob bo‘lganidan ularni tejab-tergab ishlatish lozim.Bu esa o‘z navbatida mehnat
unumdorligini (Mu) ni oshirishni talab qiladi.
Mu-xodimlar
mexnat
faoliyati
samaradorligining
ko‘rsatkichi
bo‘lib
,insonning vaqt birligida ma’lum miqdorda mahsulot va hizmatlarni yarata olishidir.
Sanoatda mexnat unmdorligini oshirish bozor munosabatlari sharoitida ishlab
chiqarish samaradorligining eng muhim ko‘rsatkichi
hisoblanadi,chunki ishlab
chiqarish jarayonida material va pul xarajatlarini tejash ,shuningdek korxona va firma
faoliyatini birmuncha yuksak pirovard natijalariga erishishiga sabab bo‘ladigan
omillaridan biridir.
Mu-ning o‘sishi deyilganda mao‘sulot birligi uchun birligi uchun sarf
bo‘ladigan ish vaqtini kamaytirish tushuniladi.
Mu o‘sishining iqtisodiy axsmiyati shundan iboratki ,ishlab chiqarish hajmini
oshishida mahsulotlarga sarflanadigan xarajatlarning
kamayishida va halq
farovonligini yahshilashda asosiy manba bo‘lib hisoblanadi.
Ishlab chiqarilgan mahsulotning hajmi va milliy daromadning o‘sishi ikkita
omil ta’sirida amlga oshiriladi:
birinchisi-ishlab chiqarishning moddiy doirasida ishlovchilar sonining oshishi
bo‘lsa,
ikkinchisi-mexnat unumdorligining o‘sishidir.
2.Mu jonli mexnat hissasini ko‘rsatadi va quyidagi formula yordamida
hisoblanadi:
Mu=M/Sj
Bu erda:M-mahsulot hajmi;
Sj-jonli mexnat sarfi.
Mu individual va ijtimoiy mexnat unumdorligiga bo‘linadi.
Individual Mu-ayrim ishlab chiqavruvchi tomonidan
vaqt birligida qancha
sifatli mahsulot yaratilganini ko‘rsatadi ,ya’ni:
MuhM/Nr
Bu erda Nr-korxona sanoat ishlab chiqarish personalining ro‘yhat soni .
Ijtimoiy Mu-halq ho‘jaligi miqyosidagi mexnat unumdorligini ko‘rsatib ,yalpi
milliy mahsulot (daromad) yaratilishida sarflangan jonli va moddiylashtirilgan
mexnat sarfini aks ettiradi,ya’ni:
Mu=YAMM(YAD)/Sj+Sm
Bu erda:
YAMM(YAD)-yalpi milliy mahsulot,so‘m,
Sm-sarflangan moddiylashtirilganmexnat.
Korxona miqyosida Mu ko‘rsatkichi asosan ishlab chiqaruvchi vaqt birligida
(soat,kun,yil) ishlab chiqargan yoki mahsulot birligini (m,d)
ishlab chiqarish uchun
qancha vaqt sarflangani bilan o‘lchanadi,ya’ni:
Mu=M/Nr,yoki Mu=T/M
Bu erda : T-to‘la mahsulot hajmiga sarflangan vaqt (norma-soat).
Bir tur mahsulot ishlab chiqarilganda ,uning hajmi natural o‘lchamda
hisoblanadi. Korxonada bir necha (ko‘p assortimentli )mahsulot ishlab chiqarilsa
,mahsulot hajmi pul shaklida hisoblanadi.
Unumdorlik soatbay hisoblanganda yaratilgan mahsulot (M)
ishlangan
soatlarga (T) bo‘linadi:
Mu=M/T,so‘m/soat
3.
Mu-ga ta’sir etuvchi omillarni uchga bo‘lish mumkin:
1.
Ishlab
chiqarishning
texnika-texnologiya
darajasi.Texnika
qanchalik
mukammal bo‘lsa ,Mu ham shunchalik yuqori bo‘ladi.
2.
SHaxsiy-insoniy omilning sifati.Agar ishlovchilarning bilim darajasi ,ish
malakasi va tajribasi yuqori bo‘lsa ,unumdorlik ortadi yoki aksincha.
3.Ishlab chiqarishning tabiiy sharoiti.Bu sharoit qanchalik qulay bo‘lsa
,unumdorlik
shunchalik
yuqori
bo‘ladi.Tabiiy sharoitni inson o‘zgartira
olmaydi,ammo tehnikani mukammallashtirish orqali noqulay tabiiy sharoitda ham
unumdorlikni oshirish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: