Misol: stanokning sutkalik unumdorligi (pasport bo‘yicha), ya’ni ishlab
chiqargan mahsuloti 500 o‘lcham, xaqiqiy unumdorligi esa 400 o‘lcham mahsulotni
tashkil qilgan, unda:
K
int
=400/500=0,8
Bu dastgox quvvat (unumdorlig)i bo‘yicha faqat 80% da ishlatiladi.
Dastgoxdan
foydalanishning
integral
koeffitsienti ekstensiv va intensiv
koeffitsientlar ko‘paytmasiga teng bo‘lib, uni vaqt va quvvati (unumdorligi) bo‘yicha
ekspluatatsiyasini kompleks ravishda izoxlaydi:
K
integr
=K
eks
*K
int
b) Ishlab chiqarish satxlardan foydalanish tavsiflarini aniqlashda bir kvadrat
(1m
2
) ishlab chiqarish satxidan olinadigan maxsulot miqdori hisoblanadi. Ma’lum
ishlab chiqarish jarayonlarida sexdagi dastgoxlar ham gorizontal,
ham vertikal
xolatda joylashtirilgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich satxdan tashkari, yana binolarning
hajmiga ham bog‘liq bo‘ladi, (masalan plastmassa, rezina ishlab chiqarishda). Bu
gurux ko‘rsatkichlarga quyidagilar kiradi:
-
dastgoxlar o‘rnatilgan ishlab chiqarish satxidan
foydalanish koeffitsienti
– dastgoxlar o‘rnatilgan satxning umumiy ishlab chiqarish satxiga
bo‘lgan nisbati bilan belgilanadi;
-
ishlab chiqarish satxidan umumlashgan foydalanish koeffitsienti yoki 1
m
2
ishlab chiqarish satxidan olinadigan mahsulot hajmi. Bu ko‘rsatkich
natural yoki qiymat ifodadagi mahsulot hajmining ishlab chiqarish
satxiga bo‘lgan nisbati orqali xisoblanadi.
v)
Asosiy ishlab chiqarish fondlardan foydalanish ko‘rsatkichlari quyidagilardir:
1.
Fond samaradorligi (qaytimi) – 1 so‘mlik asosiy fondlarga to‘g‘ri
keladigan ishlab chiqarilgan mahsulot xajmi bilan belgilanadi va keltirilgan tenglama
bo‘yicha xisoblanadi:
F
s
=M
y
/Af
ur.y.
so‘m/so‘m
Bu erda:
M
y
– tovar yoki sotilgan mahsulot hajmi, so‘m;
Af
ur.y
– asosiy ishlab chiqarish fondlarning o‘rtacha-yillik qiymati, so‘m.
Fond samaradorligini oshirish xar bir sanoat korxonaning muhim
vazifalaridan biri bo‘lib, quyidagi omillar asosida amalga oshiriladi:
-
ishlab chiqarish fondlarni texnik jixatdan takomillash (yangi
texnika
asosida
rekonstruksiyalash,
ilg‘or,
progressiv
texnologiyalardan
foydalanish, dastgoxlarni modernizatsiyalash va h.k.).
-
ishlab chiqarish satxlar va texnikani optimal yuqlash (zagruzka qilish).
Buning uchun texnikaning loyixa quvvatiga erishishini
tezlashtirish, alohida uchastkalar quvvatlarini muvofiqlashtirish, ishlab
chiqarish satxlardan
ratsional foydalanish, ishda tezkor usullarni va
mehnatni ilmiy asosida tashkil qilish zarur;
-
dastgoxlar, uskuna va mashinalar ish vaqtini ko‘paytirish (o‘rnatilmagan
dastgoxlarni jorish qilish, smenalik koeffitsienti ko‘tarish,
ta’mir
vaqtlarni qisqartirish va x.k.).
2.
Fond sig‘imi - F
sg‘
, fond samaradorligiga teskari ko‘rsatkich bo‘lib, 1 so‘m
mahsulotga to‘g‘ri keladigan fondalr qiymatini ko‘rsatadi va asosiy ishlab chiqarish
fondalr o‘rtacha-yillik qiymatini yillik maulot xajmiga bo‘lgan
nisbati asosida
hisoblanadi, ya’ni:
F
sg
= Af
ur.y.
/M
i
so‘m/so‘m
3.
Fond ta’mini darajasi – asosiy fondlar qiymatining sanoat ishlab chiqarish
xodimlar soniga bo‘lgan nisbatidir:
F
t
= Af
ur.y.
/N
p
so‘m/kishi
1.
Ishlab chiqarish (asosiy va aylanma) fondlardan unumli
foydalanish ko‘rsatkichlardan yana biri -–umumiy rentabillik ko‘rsatkichdir (Ru) va u
balans foydaning (Fb) ishlab chiqarish fondlar (asosiy fondlarning o‘rtacha-yillik
qiymati Af
ur.y.
hamda normalashgan aylanma mablag‘lar O
m
qiymati) nisbatiga teng,
ya’ni:
Ru=Fb/(Af
ur.y.
+O
i.m.
)*100%
Asosiy
fondlar
tarkibi
va
strukturasini
izoxlovchi
ko‘rsatkichlar
quyidagilardir:
A)
fondlarni yangilash koeffitsienti:
K
ya
=Af
j(k)
/Af
y.o.
Bu erda:
Af
j(k)
– ma’lum
davr mobaynida joriy qilingan, kiritilgan asosiy fondlar
qiymati;
Af
y.o.
– shu davr oxirida asosiy qiymati.
B)
asosiy fondlarni chiqish koeffitsienti:
K
chiq
=Af
chiq
/Af
bosh
Bu erda:
Af
chiq
– ma’lum davr mobaynida chiqarilgan asosiy fondlar qiymati;
Af
bosh
– shu davr boshidagi asosiy fondlar qiymati.
V) asosiy fondlarning o‘sish koeffitsienti:
K
o‘
=(Af
j(k)
-Af
chiq
)/Af
bosh
Asosiy fondlar samaradorligini o‘stirish ularni yuqlash darajasi (ayniqsa aktiv
qismi) ni oshirish, fondlarni yangilash, ilg‘or,
progressiv dastgox, zamonaviy
texnologiyalarni qo‘llash va malakali xodimlar mexnatidan foydalanish kabi chora-
tadbirlar asosida oshirilishi zarur.
Do'stlaringiz bilan baham: 
