Tashqi iqtisodiy faoliyat va raqobat menejmenti

2.2.4.-rasm. Mamlakatlarning ixtisoslashuvga kirishi

Yagona befarqlik egri chizig‘i Oʻzbekistonning ishlab chiqarish im- koniyatlari egri chizig^ci bilan A nuqtada o‘zaro yagona nuqtaga ega. Yaponiyada esa bu A* nuqtada joylashgan. Shunday qilib, I befarqlik egri chizigri va Ahamda A* nuqtalar o‘zaro savdo bo‘lmagan sharoitda har ikki mamlakatdagi mumkin bo‘lgan maksimal ishlab chiqarish va iste’mol hajmini ifoda etadi, urinma chiziqlar esa, 1- va 2-tovaming O^czbe- kiston va Yaponiyadagi nisbiy narxlarini (P va P*) ko‘rsatadi. Grafikdan R < R* ekanligi ko'rinib turibdi, binobarin O^czbekiston 1-tovami, Yaponi- ya 2-tovami ishlab chiqarish bo‘yicha nisbiy ustunlikka ega.

Savdoni rivojlantirgan holda mehnat serob sanalgan Oʻzbekiston mehnat sig‘imli 1-tovami, kapital serob bo‘lgan Yaponiya esa kapital sig‘imli 2-tovami ishlab chiqarishga ixtisoslasha boshlaydi.
Bunda ishlab chiqarish va iste’mol hajmini ko‘rsatuvchi nuqtalar Oʻzbekistonda A dan B ga, Yaponiyada A* dan B* ga ko‘chadi. Ix- tisoslashuv mamlakatlar umumiy ekvivalent nisbiy jahon narxi - P_w darajasiga chiqquncha davom etadi. Bu naix esa, yuqorida ko‘rsatib o‘tganimizdek, har ikki mamlakatdagi savdo boshlanmasdan oldingi ichki narxlar o‘rtasida joylashdi, ya’ni P
w
w har ikki mamlakatning ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizig‘i va yangi II befarqlik egri chizig‘iga o‘tkazilgan urinmani aks ettiradi.
E nuqta A nuqta bilan solishtiiganda Oʻzbekistonda “o‘z” tovari “begona” tovardan kam iste’mol qilinganligini nazarda tutsa-da, O‘zbekiston o‘zaro savdodan yutadi, chunki uning yangi befarqlik egri chizig‘i yuqoriroqda joylashgan va iste’molning ortganligini ko‘rsatib turibdi. Xuddi shunday holat Yaponiyada ham kuzatiladi: E* nuqta A* nuqta bila solishtirganda Yaponiyada “o‘z” tovari “begona” tovardan kam iste’mol qilinganligini nazarda tutsa-da, Yaponiya ham o‘zaro sav- dodan yutadi, chunki uning yangi befarqlik egri chizig‘i ilgarigisidan yuqoriroqda joylashgan va iste’molning ortganligini ko‘rsatib turibdi. Demak, har ikki mamlakat o‘zaro savdo natijasida yutuqqa erishdi, zero ularning befarqlik egri chiziqlari grafikda yuqoriga ko‘tarildi.
Savdo natijasida ayirboshlanayotgan tovarlarning nisbiy narxlari bir-biriga yaqinlashish tamoyiliga ega. Agar tovarlarning nisbiy narxi mamlakatlarning ishlab chiqarish omillari bilan ta⁵minlanganligi da- rajasi hamda bu omillarning nisbiy narxlariga bog‘liq deb faraz qilin- sa_? tabiiy savol tug‘iladi: tovarlar narxining muvozanatlashishi ishlab chiqarish omillari narxiga qanday aks ta’sir ko‘rsatadi?
Amerikalik iqtisodchi Pol Samuelson bu savolga javob bera oldi. Samuelson tomonidan isbotlangan Xeksher-Olin teoremasi to‘g‘riligi shartidan kelib chiquvchi bu teorema ishlab chiqarish omillari narxi- ning muvozanatlashuvi yoki Xeksher-Olin-Samuelson teoremasi no- mini oldi.
@ Ishlab chiqarish omillari narxining muvozanatlashuvi (factor price equattzation theorem) (Xeksher-Ottn-Samuelson teoremasi) — xalqaro savdo savdo olib boruvchi mamlakatlarda gomogen ishlab chiqarish omillarining mutlaq va nisbiy narxlarini muvozanatlashu- viga ottb keiadi.
Nisbiy narxlarning muvozanatlashuvi teoremasining grafik talqini l-rasmda ifodalangan.
Kapital narxi (r) orqali ifodalangan mehnat narxi (w), ya’ni mehnat- ning ishlab chiqarish omili sifatidagi nisbiy narxi (w/r) gorizontal. 1-tovaming 2-tovar narxi orqali ifodalangan nisbiy narxi (R_{/R₂) esa vertikal o‘qqa joylashtirilgan.
Mehnatning ishlab chiqarish omili sifatidagi nisbiy narxi Oʻzbe- kistonda OG, Yaponiyada esa OI ni, mos ravishda 1-tovaming nisbiy