2-mavzu. Yo‘l qurilish ishlarini tashqil qilishning asosiy xususiyatlari. Reja

100-rasm. Kurilish matsriallarishnp mexanizatsiyalashgan yuk 
tushiruvchi bazasi: 
1 - idora; 2- laboratoriya, 3- yotokxona; 4 -oshxona; 5- xojatxona; 6- dush; 7- suv ombori, 8-yo-
in mofazasi va RMM; 9- yuk tushirish platformali temiryo‘l berk ko‘chasi. 10 - sement uchun 
siloslar; 11- mineral kukun uchun uchun siloslar, 12,13 - asbob-uskunalarni,instrumentlarni, 
eo‘tiyot qismlarni saqlash uchun yopik omborxonalar; 14 - korovulxona; 15 - moddiy 
omborxona; 16 - mineral kukun siloslari; 17 - sement siloslari. 
Bir qator hollarda yo‘l qurilishining doim faoliyat yurituvchi ishlab chiqarish 
korxonalariga kirish yo‘llari (tupiklar) kuriladi. 
Transport turini tanlashda asosiy iktisodiy ko‘rsatkich 1 tonna yukni tashish qiymati 
olingan. Avtomobilning smena davomidagi ishi, agar uning yuk ko‘tarish 
kobiliyatidan foydalanish darajasi birga yaqin bo‘lsa, okilona hisoblanadi. 
Tashuvlar hajmi yuqori bo‘lgan yirik Avtomobil yo‘li qurilishida transport 
vositalaridan unumli foydalanilishi hamda uning yo‘l qurilishi jarayonlari bilan 
uzviy bog‘lanishiga chiziqdi dasturlash usullaridan foydalanish tufayli erishiladi, 
ular yuklarni tashish bo‘yicha mavjud buyurtmalar asosida avtomobilning yuk bilan 
umumiy va maksimal xarakatlanishini xisob-kitob qilish va berilgan ishlar hajmini 
transport vositalarining eng kam sonidan foydalanib bajarish imkonini beradi. 
Mamlakatimiz qurilish tashqilotlari juda katta qurilish, yo‘l transporti, 
ko‘tarma transport va boshqa mashinalar parkiga ega bo‘lib, ular doim yangilari, 
yanada samaradorlilari bilan yangilanib turibdi. Ushbu ko‘p sonli texnikadan 

---

foydalanishning eng yuqori darajasini ta’minlash - ancha murakkab vazifa. 
Mashinalar parkidan tulakonli foydalanishning xal ksluvchi omili uni okilona 
(optimal) jamlashdir. 
Yo‘l tashkslotlarining mexanizatsiya vositalarini etkazib berishga 
buyurtmalari doim xam bajariladigan ishlar hajmi bilan asoslangan bo‘lmaydi. 
Natijada ayrim turdagi va hajmdagi mashinalar yo‘l tashqilotlariga xaqiqiy 
extiyojdan ortiq bo‘lgan miqdorda kelib tushadi hamda mexanizatsiya vositalaridan 
etarlicha foydalanilmaslikni keltirib chikaradi. Ba’zan yuqori quvvatli mashinalar 
ulardan samarali foydalanish sharoitiga tushmaydi, bu xam ulardan etarlicha 
foydalanmaslikka va jiddiy iktisodiy yo‘qotishlarga olib keladi. 
Parklar maqbul tarkibini shakllantirish uchun mashinalarni jamlashni 
optimallashtirish kam xarajat bilan ulardan foydalanishni yaxshilash, aloxida 
mashinalar va umuman bo‘tun parkdan foydalanish koeffitsientini oshirish imkonini 
beradi. 
Mashinalar jamlamasi deganda mazkur ishlab chiqarish jarayonini amalga 
oshirish uchun mo‘ljallangan, o‘z nomenklaturasi, miqdoriy tarkibi va parametrlari 
bo‘yicha ushbu jarayon sharoitlari va maqsadlariga mos keladigan texnik vositalar 
yigindisi tushuniladi. Mashinalar jamlanmada etakchi va bo‘tlovchi (yordamchi) 
mashinalarga ajratiladi. Etakchi mashinalarga jarayonga umumiy sur’atni beradigan 
operatsiyani yoki ishlarni bajaradigan mashinalar kiradi. Ular ko‘p incha jamlanma 
nomini xam belgilab beradi. CHunonchi, etakchi skreper mashinasida 
avtogreyderlar, gruntni zichlashtiruvchi mashinalar, suv kuyuvchi mashinalar 
bo‘tlovchilar vazifasini o‘taydi.
Mashinalar jamlanmasini shakllantirishda avvalambor texnologik jarayon 
talablaridan, bajariladigan ishlar turlari va hajmlaridan, mashinalar bajarishi kerak 
bo‘lgan ishlar xususiyatidan kelib chiqiladi. Mazkur sharoitlar uchun eng moe 
keladigan mashinalar turlari va markalari (unumdorligi bo‘yicha ) tanlanadi xamda 
ularning barcha ishlar hajmining belgilangan muddatda bajarilishini ta’minlaydigan 
miqdori xisoblab chiqiladi. SHuningdek, barcha mashinalar parametrlarini uzaro 
boglash xam kerak, busiz jamlanmaning mo‘tanosib va uzluksiz ishlashiii ta’minlab 
bulmaydi. Ammo mashinani faqatunumdorlik bo‘yicha tanlash Ssh pan birga, 
boshqa ko‘rsatkichlar: ishdagi ishonchliliq, sozlash, xizmat ko‘rsatish va ta’minlash 
muddatlari, motoresurslar, mobillik, avtonomlmk kabi ko‘rsatkichlar xam xisobga 
olinadi. Etakchi va butlovchi mashinalar o‘rtasida unumdorlikning o‘zaro muvofiq 
emasligi, jamlanmaga hattoki unumdorligi etakchi mashinanikidan pastroq bo‘lgan, 
tez-tez bo‘zilib turadigan va xizmat ko‘rsatish vaqti yuqori bo‘lgan bitta 
mashinaning ko‘shilishi jamlanmadagi barcha mashinalarning turib kolishiga olib 
keladi. 
Jamlanmadagi mashinalarning berilgan ishlar hajmini belgilangan muddatda 
bajarish uchun zarur miqdori quyidagicha xisoblab chiqiladi: 
Bu erda: