2-mavzu. Yo‘l qurilish ishlarini tashqil qilishning asosiy xususiyatlari. Reja

Yo‘l mashinalariga texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlashni tashqil qilish. 
Mashinalar parkini doimiy shay xrlatda saqlash, mashinalarning xizmat mudsatini 
va ularni ta’mirlash davrlari oraliqlarini oshirish maqsadida texnik ekpluatatsiya 
xizmati tashqil etiladi. 
Rejali oldini oluvchi va texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash tizimi foydalanishda 
bo‘lgan xar bir mashina bo‘yicha , tegishli texnik xizmat ko‘rsatish turlari va 
ta’mirlash ishlarini belgilangan ketma- ketlikda rejalashtirish, tayyorlash va olib 
borishga asoslangan. 
Bu vazifalar ishchi smena boshlanishi oldidan bajariladigan xar smenali texnik 
xizmat ko‘rsatish (EO); rejali tartibda, zavod tomonidan belgilangan muddatlarda 
bajariladigan rejali texnik xizmat ko‘rsatish (TO); mashinalarni keyingi mavsumga 
(yozgi yoki qishki) tayyorlashda yiliga ikki marta bajariladigan mavsumiy texnik 
xizmat ko‘rsatish (SO) yo‘li bilan xal etiladi. 
Mashinalarni ta’mirlashda ulardagi nosozliklar va buzilishlarni bartaraf etish 
yo‘li bilan mashinalar ishchanlik qobiliyati tiklanadi. Mashinaning ishdan chiqishi - 
bu uning shunday xrlatiki, bunda mashina foydalanishdan chiqariladi. Ish me’yori 
(narabotka) - mashina ishdan chikkuncha uning resursi. Ta’mirlash ishlarining 
quyidagi turlari ajratiladi: joriy (J) va kapital (K). Joriy ta’mirlashda mashina 
uzellari va qismlarini tiklab yoki almashtirib, uni keyingi rejali ta’mirlashgacha 
ishchanligi tiklanadi. Kapital ta’mirda uzellar va qismlarni tiklash yo‘li bilan 
mashinaning to‘liq va unga yaqin bo‘lgan resursi tiklanadi. 
Texnik xizmat ko‘rsatish turlari va va ularni olib borish davriyligi, ishlar tarkibi va 
tartibi, shuningdek ishlarni olib borish texnologiyasiga, ta’mirlangan mashinalar 
sifatiga talablar tayyorlovchi zavodlar tomonidan belgilanadi. 

---

Mashinalarga texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash bilan bog‘liq ishlarni bajarish 
uchun xarakatlanuvchi va statsionar ustaxonalar tashqil etiladi. 
Yo‘l mashinalari agregatlarini kapital ta’mirlash va avtomobillarni joriy ta’mirlash, 
odatda, markaziy ta’mirlash ustaxonalarida xamda yo‘l qurilishi tashqilotlari va 
eksplo‘tatsion tashqilotlarning statsionar bazalarida olib boriladi. 
 
Kompleks-mexanizatsiyalangan potokli usul. 
Avtomobil yo‘llari shu bilan 
xarakterlanadiki, nisbatan tor polosada taxminan bir turdagi ishlar katta masofaga 
cho‘zilgan. Bunda qurilish ishlari potokli usulda, ya’ni bir vaqtda trassa bo‘yicha
bir tomonga ixtisoslashtirilgan yo‘l mashinalari bulinmalari tomonidan olib boriladi. 
SHunday qilib, potokli usul - bu avtomobil yo‘li qurilishini tashqil qilishning 
shunday usuliki, unda bulinmalar trassa buylab uzluksiz uarakat qilib, texnologik 
uzluksizlikda inshootlar yoki yo‘l elementlarini ko‘ra di. 
Bunda xar bir bulinma o‘ziga biriktirilgan uchastkada ishlarni bajarib bo‘lgandan 
keyin keyingi uchastkaga kuchiriladi. 
Barcha uarakatdagi bulinmalar 
(ularni 
umumiy qilib 
ixtisoslashtirilgan potok deb atashadi) zarur ish operatsiyalarini va jarayonlarni 
izchil bajarar ekan, uzluksiz tarzda yo‘l buylab kuchib yuradi uamda muayyan vaqt 
oraligida - smenada, ikki-uchta smenada va x.k. kurib bulingan yo‘l uchastkalarini 
to‘liq topshiradi. 
Kompleks potok deb ixtisoslashtirilgan potok, anik ishlarda band 
resurslarning qurilish ishlab chiqarish bazasi korxonalari bilan birlashuviga aytiladi. 
Ishlab chiqarishni ilmiy tashqil qilishda kulga kiritilgan yutuklar mashinalar 
parkini okilona taksimlashda potoklarni ortimallashtirish masalasini ilgari surish 
imkonini beradi. Birok potok optimal bo‘lishi uchun barcha texnologik jarayonlarni 
optymal usullarda bajarish uamda ishlar ob’ektlarini mashinalar o‘rtasida maqbul 
taksimlash zarur. Potok usulida unumdorlikni oshirish barcha ish jarayonlarining 
optymal jadalligini ta’minlashni taqozo etadi. Potok usuli iktisodiyotning asosiy 
talabiga javob berishi, ya’ni - mazkur tashqilotning bir birlik mahsulotini ishlab 
chiqarish uchun ijtimoiy zarur mehnat sarflarini xar tomonlama kamaytirish 
sharoitlarini ta’minlashi lozim. Bunday potokka ishlarning barcha turlari va 
hajmlarini hisobga olib uamda ixtiyoriy karorlarni to‘liq istisno qilib qurilishning 
faqatilmiy asoslangan usullaridan foydalanish orqali erishish mumkin. 
Umumiy xisobda yo‘l uchun yo‘l poyining tayyor uchastkalari turli smenada 
turli uzunlikda bo‘ladi, chunki gruntni yo‘l buylab joylash hajmlari bir tekis 
taksimlanmagan bo‘ladi va ularnish mashina sig‘imi bo‘yicha ko‘rsatkichlari 
uzgaradi. Xattoki bir xil konstruksiya ga na yo‘l uchun ham materiallarni uzoq 
masofalarga etkazib berish masofasinish o‘zgarishi va boshqa sabablar okibatida 
xdvo temperaturasi va atmosfera sharoitlarining ta’siri tufayli bir tekis ritmni saklab 
turib bulmaydi. 
Yo‘l qurilishida ishlar ritmiga rioya qilish uchun bir smenada bajarilgan ishlarning 
o‘rtacha hajmi muayyan vaqt davrida (xafta, oy) loyihada belgilangan me’yordan 
past bo‘lmasligini ta’minlash maqsadida barcha detallar va xususiyatlarni xisobga 
olish zarur. 
Ikkinchi jaxon urushidan keyin ishlarning potokli usuli joriy etilishi, tashqilot 
ta’minot munosib bo‘lganda, odatda, ancha katta iktisodiy samara bergan. SHu bilan 

---

birga, potok usulini joriy etish amaliyoti ancha jiddiy tashqiliy-uslubiy 
kiyinchiliqlarni xamda iktisodiy samaradorlikning kattagina rezervini ko‘rsatdi. 
Potok usulida ishlar samaradorligini oshirish uchun ularni mashinalardan eng 
yuqori darajada foydalangan holda olib borish zarur, bunga esa faqatkompleks 
mexanizatsiyalash orqali erishish mumkin. Bunda kompleks mexanizatsiya shu 
bilan xarakterlanadiki, potokning xar bir uchastkasida turli mexanizatsiyalangan 
zvenolar ishlaydi, ularning unumdorligi uzaro bir-biriga bog‘langan buli, ularning 
tezligiga va bo‘tun potok tezligiga moe keladi. Sanoatda turli parametrli ancha ko‘p
mashinalar ishlab chiqarilmokda, shuning uchun talab etilgan unumdorlikni va 
potok tezligini ta’minlash uchun xar bir zveno uchun mashinalar kompleksini 
tanlash zarur. Bunday tanlashning kiyinchiligi shundan iboratki, potok uz ichiga 
juda ko‘p turli-tuman ishlarni oladi va potok uchun belgilangan tezlikda barcha 
mashinalarni to‘liq ishga solish imkonini beradigan tarkibni tanlashga doim xam 
muvaffak 
bo‘lish kiyin. Sanoatda xozirda faqatDS-110 va DS-150 
avtomatlashtirilgan mashinalar jamlanmasi ishlab chiqarilmokda, ular sement va 
asfalt-beton koplamali yo‘l qurilishining potokli usulida barcha ishlarning kompleks 
va yuqori unumdor mexanizatsiyasini ta’minlaydi. 
Qurilishda potok usulidan foydalanishning iktisodiy i lmaradorligi qurilish 
muddatlarining kiskarishi uamda ishlab chiqarish quvvatlarining (yo‘llar, ko‘p 
riklar, ishlab chiqarish korxonalari va xk.) uamda asosiy fondlarning ishga 
tushirilishi tezlashishida; qurilish tashqilotlari ishining ritmikligida, ularning quvvati 
va mablaglaridan to‘liq va bir tekis foydalanilishida; tugallanmagan qurilish 
hajmlarining kamayishida; mehnat unumdorligining oshirishida; qurilish- montaj 
ishlari tannarxining pasayishida uamda ular sifatining yaxshilanishida uz ifodasini 
topadi. Avtomobil yo‘llari ishga tushirilishining tezlashishi tufayli xalk xujaligi 
qo‘shimcha mahsulot oladi, yo‘l qurilishini yanada kengaytirish va transport 
muammolarini xal qilish, mehnatkashlar turmushi va xayotini yaxshilash uchun 
uchun mablaglar tejaladi. Potok usullaridan foydalanish uamda qurilish 
davomiyligining kiskarishi tugallanmagan qurilishga ajratiladigan kapital 
kuyilmalar hajmini kamaytirish, yuklama xarajatlar bo‘yicha mablaglarni tejash 
imkonini beradi. 
Potok usulidan foydalanishdan quriladigan iktisodiy samaradorlikni bevosita 
hisoblash yangi texnikani qurilishga joriy etishning iktisodiy samaradorligini 
aniklash metodikasi asosida amalga oshiriladi.