2-mavzu. Yo‘l qurilish ishlarini tashqil qilishning asosiy xususiyatlari. Reja

Avtomobil yo‘llarini qurishda tabiiy sharoitlarni saqlash bo‘yicha tashqiliy 
tadbirlar. 
Avtomobil yo‘llari qurilishi atrof-muxitga jiddiy ta’sir o‘tkazadi. Bunday 
ta’sir turlicha tabiatga ega. Er qatlamini xosil qilish, ko‘p riklar qurish okibatida joy 
landshafta uzgaradi; suv xaydovchi sun’iy inshootlarning, chuqurliklarning barpo 
etilishi, rezervlar ishlab chiqilishi gidrogeologik va geokreologik jarayonlarning 
kechishini o‘zgartirib yuboradi; bo‘tun Avtomobil yo‘li buylab ajratilgan er 
chegarasidagi, karerlardagi daraxtlarning kesib tashlanishi, tunkalarning kazib 
olinishi, bo‘talarning olib tashlanishi, grunt-o‘simlik qatlamining bo‘zilishi uam 
gidrogeologik, geokreologik, biologik va bioqimyoviy jarayonlarga ta’sir o‘tkazadi; 
turarjoy binolarining, yo‘l qurilishi bo‘yicha ishlab chiqarish korxonalarining 
qurilishi, kozonxonalardan foydalanish, asfaltbeton korishmalarini tayyorlash 
o‘simliklarning yo‘q kilinishiga olib keladi, yangi erlarga odamlarning kuchib 
kelishi esa atrofdagi xayvonlar va kushlar sonining keskin kamayishiga sabab 
bo‘ladi. 
Qurilish, geodezik, tadqiqot va boshqa ishlar tugaganidan keyin bu ishlarni 
bajarayotgan tashqilotlar uz kuchlari bilan uamda uz mablaglariga foydalanilgan 
erlarni qishlok xujaligi uchun yarokli holga keltirishi lozim. Erlarni tiklash qurilish 
ishlarini olib borish davomida yoki ular tugaganidan keyin bir oylik muddatda, birok 
grunt muzlaydigan paytdan boshqa vaqtda olib boriladi. 
Kurib bitkazilgan yo‘lni va uning inshootlarini foydalanish uchun qabul qilishda 
ajratilgan erlardan to‘g‘ri va tejamli foydalanilgani tekshirilishi zarur. 
Tiklangan erlardan foydalanuvchilarga erlarning berilishi dalolatnoma bilan 
rasmiylashtiriladi. Rekultivatsiya erdan foydalanuvchilar xisobiga amalga 
oshiriladi, yo‘l qurilishi uchun smetada esa zarur vositalar nazarda to‘tiladi. 
Atmosfera xavosini muxofaza qilish uchun tegishli texnologik tadbirlar amalga 
oshirilishi lozim, ular asosida chang (AZ, KDZ) va atmosferaga zararli moddalar 
chikarmaydigan texnologik jarasnlardan foydalanish yotadi.
Asbob-uskunalarning choklari va birikuvchi joylari yaxshilab germetizatsiya 
qilinadi va maksimal darajada mustahkamlanadi, ishonchli chang to‘tuvchi 
moslamalar (ABZ) o‘rnatiladi. Zararli moddalar reko‘p iratsiyalangan bo‘lishi, 
ulardan ajratmalar sanitar iormalar darajasigacha kamaytirilishi lozim. 
Turar joylar, ma’muriy binolar texnologik jarayonlar kechadigan xamda 
xavoni ifloslantiruvchi moddalar (ABZ, TMZ) manbalari bo‘lgan ishlab chiqarish 
korxonalaridan 500-1000 metrlik ximoya zonalari bilan ajratib quyiladi. 
Atmosferani muxofaza qilish bo‘yicha tadbirlar avtomobil yo‘llari qurilishi 
bo‘yicha ishlarni tashqil qilish loyihasining texnologik qismida ishlab chiqiladi. 
Yo‘llarni Avtomobil qurilishi uchun ajratishda xayvonlar migratsiyasi yo‘llarini 
saklab kolishni xam rejalashtirish juda muxim axamiyatga ega. 
Yo‘l qurilishini moddiy-texnik ta’minlashni tashqillashtirish. 
Qurilishni 
moddiy-texnik ta’minlash - qurilishni rejalashtirish, uni uz vaqtida materiallar, 
yarim fabrikatlar, detallar, buyumlar, qurilish va yo‘l mashinalari, qurilish-montaj 

---

ishlarini bajarish uchun mexanizatsiyalashtirilgan vositalar, shuningdek yo‘l 
qurilishi korxonalari uchun texnologik asbob-uskunalar bilan kompleks tarzda 
ta’minlash bo‘yicha tadbirlar yigindisi. 
Moddiy-texnik ta’minot vazifalari: qurilishning moddiy resurslarga bo‘lgan 
ektiyojini aniklash; uni rejalashtiruvchi organlarda asoslash; ta’minotchilar bilan 
eng maqbul alokalarni o‘rnatish. Barcha resurslarni ularni tayyorlash joyidan 
bevosita foydalanish (o‘rnatish) joyiga "anik va uz vaqtida" etkazib berish va bunda 
xech qanday yo‘qotishlarsiz omborga taxlash va saqlashni ta’minlash maqsadga 
muvofiq va iktisodiy jikatdan ma’kuldir. 
Moddiy-texnik baza tarkibiga yo‘l qurilishi bo‘yicha ishlab chiqarish korxonalari 
kam kiritiladi, bular: qurilish materiallarini ishlab chiqish bo‘yicha karerlar, shag‘al 
ishlab chiqarish korxonalari (KDZ), mineral kukun ishlab chiqarish, organik 
bog‘lovchilar tayyorlash (suvsizlantirish va ishchi karoratigacha kizdirish), asfalt 
(ABZ) va sementbeton (SBZ) korishmalar, yo‘l emulsiyalari va pastalar tayyorlash, 
mustahkamlangan gruntlar tayyorlash, yigma temir-beton buyumlarini tayyorlash 
korxonalari, rels oldi yuk tushirish bazalari. 
Korxonalarni joylashtirish, ularning quvvati va unumdorligini anikdash 
texnik-iktisodiy kisob-kitoblar orqali amalga oshiriladi, bunday kisob-kitoblar 
yordamida yo‘l qurilishi uchun kelgusida materiallarga, yarim fabrikatlarga va 
yigma konstruksiyalarga talab ham aniklanadi; ular asosida, shuningdek, 
maksulotning eng kam koplanish muddatida eng past qiymatini ta’minlovchi 
uskunalarning turli quvvatlari kiyosiy baholanadi; ishlab chiqarish korxonalarini 
tashqil etish uchun zarur kapital xarajatlar; dastlabki xom ashyoni etkazib berish 
uchun eng kam xarajatlarni talab qiladigan transport alokalari; sanitar- gigienik 
sharoitlar; korxonani energetik resurslar bilan ta’minlash imkoniyatlari aniklanadi. 
Avtomobil yo‘llari va birinchi navbatda ish uchastkalari qurilishini tashqil etishning 
umumiy sxemasi, ularning yo‘nalishi va tezligi ko‘p jixatdan asosiy yo‘l-qurilish 
materiallari bilan ta’minlash manbalarining joylashuvi va quvvatiga bog‘liq. 
CHetdan keltirilgan materiallardan foydalanilganda materiallar tushiriladigan temir 
yo‘l stansiyalarining joylashuvi xisobga olinadi. 
Ishlab chiqarish korxonalarining joylashuvi mahsulot ishlab chiqarish 
xususiyatlariga xam bog‘liq. Qurilish materiallari (graviy, qum, tog‘ jinslari) konlari 
doim xam davlat standartlariga to‘g‘ri kelavermaydi, ularni uzoq masofadan tashib 
kelish xam maqsadga muvofiq bo‘lmasligi mumkin. 
Avtomobil yo‘llari, ko‘p riklar va boshqa inshootlarni qurishda tuman 
axamiyatidagi (maxsus) korxonalar tashqil etiladi. Qurilish ob’ektlari guruxiga yoki 
xududiy yo‘l xo‘jalik lariga xizmat ko‘rsatish maqsadida tuzilgan bunday korxonalar 
samaradorligi yuqori bo‘lib, sifati yuqorirok va tannarxi pastrok mahsulot ishlab 
chiqarilishini ta’minlaydi. 
Ba’zi bir mahsulotlarni (asfaltbeton va sementbeton korishmalar, bog‘lovchilar bilan 
tuyintirilgan grunt) uzoq saklab bulmaydi, shuning uchun korishmalarni ularni 
ishlatish joyiga etkazib berish vaqti muxim axamiyatga ega, bu vaqt qurilish 
me’yorlari va koidalari bilan tartibga solingan bo‘lib, 0,5-1 soat chegarasida yotadi 
(xavo harorati va korishmalar etkazib beriladigan yo‘llar axvoliga bog‘liq holda). 
Qattiq koplamali yo‘llarda transport vositalari tezligi 40 km/soatgacha chiqishi 

---

mumkin, grunt yo‘l yoki yomon yo‘ldan xarakatlanayotganda esa tezlik 15 
km/soatgacha pasayishi mumkin. 
Korishmalar sifatini saklab kolishsh uchun xarakatdagi va oson ko‘chadigan 
korxonalarga afzallik beriladi, ularni boshqa qurilish maydoniga 1-2 kun ichida 
kuchirib o‘tqazish va Avtomobil yo‘llari qurilishi bo‘yicha potokka kiritish 
mumkin.