А лалия боланинг она кррнида ёки дастлабки ривожланиш боски



Download 1,35 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/13
Sana06.07.2022
Hajmi1,35 Mb.
#750405
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13
Bog'liq
alaliya haqida



13-боб. АЛАЛИЯ
А лалия — боланинг она кррнида ёки дастлабки ривожланиш боски- 
чида н утк ш аклланиш ига кадар бош м и я кобиги нуте, доирасининг 
органик жарохатланиши окибатида узлуксиз ривожланмай колишдир.
«Алалия» атамаси (грекча а — йук, лотинча lalio — нутк;) таржимаси 
н уткн и н г йуклиги , нутксизлик холати — нутк, бузилиш ларига дойр 
адабиётларда кадим замонлардан бери кузатилади. Махсус адабиёт- 
ларда «алалия» атамасидан таищ ари, шу нутк, нукронини англатувчи 
куйидаги атамалардан фойдаланганлар: «TyFMa афазия», «Онтогенетик 
афазия», «Ривожланиш афазияси», «Дисфазия», «Нуткий ривож лани- 
ши сустлашуви», «Нуткнинг конституционал оркада крлиши», «Тилни 
эгаллаш даги кам чиликлар» ва х.к.
А лалиянинг таркалганлиги хак,ида илмий асосланган маълумотлар 
йук. М аълумотларга кура, алали я мактабгача ёшдаги болаларнинг 
бир фоизи, мактаб ёш идаги болаларнинг 0,6 — 0,2% ф оизни таш кил 
этади. Уртача хисобда, алали я ахолининг 0,1 ф оизида кузатилади. 
М уаллиф ларнинг таъкидлаш ича, алал и я угил болаларда кизларга 
нисбатан 2 марта куп учрайди.
А. Куссмауль (1877) таъкидлаш ича, олдинги аср ва бизн и нг асри- 
м и зн и н г бош ларигача яш аб, ф аоли ят курсатган ш иф окорларнинг 
аксари яти н у ткн и н г й у к л и ги н и н г барча ш акллари ни ал ал и я деб 
номлаб, аф он и ян и хам бу атамани ичига киритганлар, л еки н вакт 
утиш и билан бу атамалар ф арклана бош ланди. И. Ф р ан к б иринчи- 
лардан булиб, бу и к к и атамани ф аркдаш га уринади. У нинг ф икрича, 
алали я «кар-соковлик» сингари арти куляци я харакатларини умуман 
и м кониятсизлиги булиб, И. Ф ран к алал и ян и арти ку ляц и ян и к и й и н - 
лаш уви натижасида келиб чикувчи талаффуз кам чи ли ги м огилалия 
билан так,кослайди.
И. Ф ран к алалия, х,амда м оги лалиян и дислалия дараж аларидан 
бири деб, артикулятор к и й и н ч и л и кл ар билан богл и к, талаффуз кам ­
чили ги деб таъкидлайди.
1830 йили Р. Ш ультесс алал и ян и кар-сок о вл и к алохида нутк; нук- 
сони сифатида ажратиб курсатади, аммо И. Ф р ан к уни арти куляци я 
бузилиш лари билан боглайди.
А ртикуляция и м кон и яти ни н г бутунлай йуклиги сифатида алалия 
д ислалияга такдосланди ва кей и н чали к хакдоний равиш да анартрия 
деб номлана бош ланди.
А. 
Куссмауль артикуляция кам чи ли клари ни (дизартрия ва дисла­
л ия, ш унингдек, дикси ян и бузилиш и — дисфазия) умумий ном билан 
аташ максадида «лалопатия» атамасини киритади. Ш унга карамай,
А. Куссмауль юкоридаги муаллифлар сингари алали ян и артикуляция 
бузилишлари билан 
6
о е л и к

н утк кам чиликлари сирасига киритади ва 
бу атам анинг тенг маъноли номи деб анартриа литерлис (товушлар 
арти куляци ясин и нг йуклиги) атамасини киритади.
196


Бу холда А. Куссмауль ан и к товушларни бутунлай талаффуз кила 
олм аслик характерли хисобланган бузилиш холатларини алалияга 
киритган: к е й и н ч а л и к бундай холатни белгилаш учун «анартрия» 
терм инидан ф ойдалана бошлаган. Номлари келтирилган артикулятор 
бузилиш лар билан бир каторда А. Куссмауль д и к си я бузилиш лари деб 
номлаган кам чи ли кл арн и ажратади. Буларга у грам м атик ш акллар ва 
синтактик иф одаларнинг бузилиш ини киритади. Бундай бузилишлар- 
ни тадки котчи дисф ази ялар деб номлади.
Утган асрни н г 60-йилларига келиб Труссо н у т к н и н г йукотили- 
ш и н и Б рока томонидан ки ритилган «афемия» атам асини «афазия» 
атамасига алм аш ти риш ни такли ф этади. «Афазия» атамаси тиббиётда 
узига хос урин эгаллади. А йрим чет эл муаллиф лари (Ортон, Травис) 
«алалия» ва «афазия» атамаларини бирлаш тириб ум ум и й атамалар 
«Болалар афазияси» ёки «Ривожланиш афазияси» деб аташ ни таклиф
этадилар. Бунда муаммолар болалар н у тк ри вож ланм аган лиги н ин г 
узига хослигини катталарда н уткн и н г й уколиш холларидан фаркдаб 
курсатиб берадилар.
Ф ониатр Р. К оэн (1888) иш ларида «алалия» терм ини артикуля- 
цион к ам ч и л и кл ар билан ш артланм аган со к о в л и к н и н г тавсиф но- 
маси учун куллан и лган. У бу бузилиш ларни к ар -со к о вл и к урнига 
эш и тувч и -соковли к ёки идиопатик алал и я (келиб ч и к и ш и н оан и к 
нутксизлик) деб номлайди.
Турли м уаллиф ларни кейинги иш ларида «алалия» ва «афазия» 
атамалари узок вактгача номаълум чегараланиш да кузатилади. Ф акат- 
ги на 30-йилларга келиб логопедияда «алалия» ва «афазия» атамалари 
кескин фаркланди: алалия — н у ткн ин г ривож ланм ай кол и ш и, афазия
— н у тк н и н г йуколиш и.
50-60-йилларда бундай чегараланиш тасдикданди ва хозирги вактда 
к уп чили к тадкикотчилар томонидан тан олингандир ва терминология 
кан ч ал и к сероб булса хам, баъзида уз урнига хам эгадир.
А л али ян и урганиш га катта х,исса куш ган олим лар, булар Гутцман 
1884 , А. Л ибманн 1900 , М.В. Богданов-Березовский 1909, Э.Ф реш ельс 
1931, к ей и н ч ал и к эса М .Е. Хватцов, Н.Н. Трауготт, В.К. О рф инская, 
Р.Е. Левина, Л.В. Мелехова, Г.В. М ациевская, Е.Ф. Соботович, В .А .К о- 
виш ков, С .Н . Ш аховская, В.К. Воробева ва бош калар.
Турли м уаллиф лар и ш и да турлича м езонларн и куллаш асосида 
а л ал и я д а н у т к р и в о ж л а н и ш и ва н уксон т у зи л и ш и хусусиятлари 
аж ратиб курсатилган: ф изиологик, к л и н и к , психологик, л и н гв и с­
ти к, психолин гвистик ва бош калар. А л ал и я н и н г турли ш акллари 
таъ ри ф л ан ган , н у т к р и в о ж л а н м аган л и ги н и н г турли ш акл л ар и да 
логопедик таъсир методикаси иш лаб ч икилган .
С унгги даврда ал али ян и урганишдаги м уваф ф аки ятлар тадкикот- 
чиларн и нг уз ф аолиятларида «нуксон та хд ил ига хар томонлама син- 
дромал ёндаш ув методология»сига ку п р о к таян ган л и кл ар и сабабли 
эриш илган. Бунда урган и ш н ин г п сихолингвистик аспекта бирин-
197


чилардан хисобланади ва бу 

Download 1,35 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish