Falsafiy-tafakkur-evolyutsiyasi pdf

U davlatning uch shaklini tan oladi: 

monarxiya

, 

---

aristokratiya va demokratiya

. Bu shakllarning har biri ikki ko‘rinishda: 

qonuniy va noqonuniy yoki zo‘rlik ishlatishga asoslangan ko‘rinishlarda amal 

qiladi. Platon davlatning qonuniy shaklini ma'qul ko‘radi. Uning fikricha, 

davlatni faylasuflar hammadan yaxshiroq boshqara oladilar. Platon o‘zining 

«Davlat» asarida bu haqda shunday deb yozadi: «Agar qashshoq va yo‘qsillar 

o‘z shaxsiy manfaatlarini qondirishni ko‘zlab, jamiyatni boshqarish 

imkoniyatini qo‘lga kiritgan bo‘lsalar, bundan yaxshi ish chiqmaydi: hokimiyat

bellashuv maydoniga aylanadi va bunday ichki urush uning ishtirokchilarini 

ham, qolgan fuqarolarni ham halokatga mahkum etadi. Hokimiyat uni 

sevguvchi kishilar qo‘liga o‘tishi ham yaramaydi. Aks holda ular bilan bu 

sevgida raqiblar bellashadi...»

10

.

Aristotel ham o‘zining «Siyosat» asarida o‘z davlat nazariyasini bayon etgan. 

U: «Davlat nima uchun vujudga kelgan va insonni uning jamiyatdagi hayotida 

boshqaruvchi hokimiyatning nechta turi bor?», degan savolni o‘rtaga tashlaydi 

va o‘zining bu savoliga shunday javob beradi: «Davlat yashash uchun 

yaratilmaydi, balki asosan baxtli yashash uchun yaratiladi... Davlat oilalar va 

jamoalar o‘rtasida yaxshi hayot kechirish uchun aloqalar o‘rnatilganda, farovon

va o‘ziga to‘q mavjudlik maqsadida vujudga keladi»

11

. Davlat hokimiyati 

masalasiga kelsak, Aristotel uning «uch yaxshi» va «uch yomon» shaklini qayd

etadi. Davlat hokimiyatining «yaxshi» shakli deganda u jamiyatga xizmat 

qiluvchi hokimiyat shakllari: monarxiya, aristokratiya, «politiya», ya'ni o‘rta 

sinf hokimiyatini tushunadi. Davlat hokimiyatining «yomon» shakllari qatoriga

Aristotel tiraniya, sof oligarxiya va ashaddiy demokratiyani kiritadi.

Qadimgi dunyo falsafasi haqidagi so‘zimizga yakun yasar ekanmiz, shuni qayd

etishni istar edikki, u mazkur dunyo madaniyatining o‘zagi hisoblanadi, G‘arb 

va Sharq ma'naviy sivilizatsiyasining qiyofasini belgilaydi. Gap shundaki, 

falsafa qadimgi dunyoning barcha ma'naviy qadriyatlari: san'at va din, axloq va

estetik tafakkur, huquq va siyosat, pedagogika va fanni qamrab olgan.

Xullas, Sharq ma'naviy sivilizatsiyasi shaxsning borlig‘iga, uning o‘zlikni 

anglash tuyg‘usiga va moddiy dunyodan uzoqlashish orqali o‘zini o‘zi kamol 

toptirishiga murojaat etish ruhi bilan sug‘orilgan bo‘lib, bu Sharq xalqlarining 

turmush tarzida va madaniy qadriyatlarni o‘zlashtirish usullarida o‘z aksini 

topgan. G‘arb ma'naviy sivilizatsiyasi o‘zgarishlarga, haqiqatning tagiga yetish 

yo‘lidagi izlanishlarga ochiq bo‘lgan. Bu izlanishlar turli, shu jumladan 

ateistik, intellektual va amaliy yo‘nalishlarda kechgan.

Umuman olganda qadimgi dunyo falsafasi keyingi davrlardagi falsafiy tafakkur

va madaniyatga, kishilik jamiyatining rivojlanishiga ulkan ta'sir ko‘rsatgan.