2-mavzu. Falsafaning metod, qonun va kategoriyalari. Jamiyat falsafasi. Reja: 1

Rivojlanish
sistemaning shunday yaxlit, 
kompleks, yo‘nalishga ega bo‘lgan, orqaga qaytmaydigan fazo-vaqt strukturasi o‘zgarishiki, 
uning natijasida sistema bir miqdoriy va sifatiy holatdan boshqa miqdoriy va sifatiy holatga 
o‘tadi
. 
Rivojlanish jarayonida sistemaning yangi holati uning avvalgi holatini inkor etish natijasida 
paydo bo‘ladi. Rivojlanayotgan sistemaning hozirgi holati uning o‘tmishdagi holatini inkor etish 
evaziga vujudga keladi. Sistemaning avvalgi va keyingi holatlarini taqqoslash natijasida biluvchi 
sub’ekt rivojlanishning sur’atini va yo‘nalishini aniqlashi mumkin. Agar rivojlanuvchi sistema 
nisbatan kam tashkillashgan holatdan yuqoriroq darajada tashkillashgan holatga o‘tgan bo‘lsa, 
bunday sistemadagi rivojlanish progressiv yo‘nalishga ega bo‘ladi, agar sistema nisbatan yuqori 
darajada tashkillashgan holatdan pastroq darajadagi tashkillashgan holatga o‘tsa, rivojlanish 
regressiv yo‘nalishda borayotgan bo‘ladi. Agar rivojlanish natijasida sistemaning tashkillashgan 
holati o‘zgarishsiz qolsa, bunday rivojlanish bir tekisdagi rivojlanish deyiladi. Bunday holatlarda 
sistemaning murakkablik va tashkillashish darajasi ilgarigidek qolgani bilan, uning elementlari 
o‘rtasidagi va uning boshqa sistemalar orasidagi o‘rni o‘zgaradi, bunday o‘zgarishlar u bilan 
yonma-yon yashayotgan yoki unga nisbatan kengroq bo‘lgan boshqa sistemalarda progressiv
yoki regressiv rivojlanishlar sodir bo‘lishga zamin yaratadi. Olamdagi narsa va hodisalarning 
harakati, o‘zgarishi, bir solatdan ikkinchi holatga o‘tib turishi, rivojlanishi, ular o‘rtasidagi 
aloqadorlik va o‘zaro tasir kabi masalalar qadimdan mutafakkirlar, olimlar, faylasuflar o‘rtasida 
turli aqs, munozara, tortishuvlarga sabab bo‘lgan. CHunki ular to‘g‘risida aniq bilimga ega 
bo‘lmasdan turib, olam va uning taraqqiyoti, rivojlanish manbai, harakatlantiruvchi kuchlari 
to‘g‘risida hamda, eng asosiysi, kelajak haqida ilmiy tasavvurga ega bo‘lish qiyin. 
Atrofimizdagi jamiki narsa-hodisalar, yani eng mayda zarrachalardan tortib to er, Quyosh, 
Koinotgacha barchasi, shu jumladan, kishilik jamiyati ham, doimo harakat, o‘zgarish va 

---

rivojlanishdadir. Ular o‘rtasida abadiy o‘zaro bogliqlik, o‘zaro tasir va aloqadorlik mavjud. 
Olamda o‘z-o‘zidan, tasodifiy ravishda hech qanday harakat ham, o‘zgarish ham yuz bermaydi.