2-mavzu. Falsafaning metod, qonun va kategoriyalari. Jamiyat falsafasi. Reja: 1

Ijtimoiy-gumanitar fanlar metodlarining o‘ziga xos xususiyati. Hozirgi zamon 
metodologiyasi. 
Ijtimoiy gumanitar fanlar
 
sohalar nuqtai nazaridan bir nechta yo‘nalishga 
bo‘linsada, mazmunan va mantiqan falsafaning klassik davridan shakllanib kelgan metodlarni 
o‘z sohalarida qo‘llaydilar. Bu holat ijtimoiy-gumanitar fanlar falsafadan differensiallashgani 
tufayli o‘z tarixiy ildizlarida tarixiylik va mantiqiylikning birligi, induksiya va deduksiya, analiz 
va sintez, qiyoslash va modellashtirish tamoyillari va metodlariga binoan nazariy korpusining 
mavjudligi bilan xarakterlanadi. SHuningdek zamonaviy metodologiyada postmodernistik 
falsafaning germenevtik, sinergetik va integratsion metodlaridan unumli foydalanish, ularni 
umumiy metodologik yo‘nalish sifatida qabul qilish ijtimoiy –gumanitar fanlarga xosdir.
Xususan 
germenevtika
falsafa, tarix, psixologiya, sotsiologiya fanlarida keng qo‘llaniladi. 
Germenevtika hozirgi zamonda etakchi falsafiy oqimlardan biri, tarixiy-falsafiy fan doirasida 
matnlarni nazariy asoslovchi va metodologik jihatdan tushuntiruvchi sohadir. Nemis faylasufi, 
psixologi, madaniyat tarixchisi Vilgelm Diltey (1833-1911) ijodida germenevtika fan sifatida 
takomillashdi va konseptual yo‘nalishiga ega bo‘ldi. Uning «Germenevtikaning vujudga 
kelishi», «Dunyoga bo‘lgan qarash, insonni Uyg‘onish va Reformatsiya davridan boshlab tadqiq 
etish» asarlarida inson ruhiyatini o‘rganish bilan bog‘liq yangi tafakkur tarzi shakllanishi 
masalalari tahlil etiladi. Aynan shu metod tufayli psixologiya fani falsafadan ajralib chiqdi. 
Diltey nazarida falsafa va tarixiy fanlarni bog‘lovchi vosita «talqin to‘g‘risidagi ta’limot», yoki 
germenevtika bo‘lib, u o‘tgan qaytarilmas va qorong‘u madaniy dunyolarni qaytadan yaratishga 
vositadir»
1
. Dilteyning germenevtikaga bergan ushbu ta’rifida tarixiy jarayon insonni emas, balki 
inson tarixiy jarayonning nimadan iborat bo‘lganini ochib beradi, degan muhim fikr bor
2
. U 
ushbu fikrni metod sifatida «Dunyoga bo‘lgan qarash, insonni Uyg‘onish va Reformatsiya 
davridan boshlab tadqiq etish» asarida qo‘lladi. Mazkur asarda inson ruhiyati, mental 
borlig‘ining din, madaniyat, mafkura va qadriyatlar mushtarak ta’siri doirasida shakllanishi va bu 
dinamik jarayonning konuniyatlari yoritib berilgan.
Ijtimoiy-gumanitar fanlarda