2-mavzu. Falsafaning metod, qonun va kategoriyalari. Jamiyat falsafasi. Reja: 1

Fan metodlari: umumilmiy, xususiy ilmiy va fanlararo tadqiqot metodlari
. Fan 
metodining asosiy mazmunini yoki avval amaliyotda sinalgan ilmiy nazariyalar tashkil etadi: har 
qanday nazariya boshqa nazariyani yaratuvchi yoxud amaliyot mazmunini yoki izchilligini 
belgilovchi metod vazifasini bajaradi. Ilmiy bilishda falsafiy metodlarning roli katta. Falsafaning 
aksariyat metodlari fan taraqqiyoti va differensiatsiyasida umumilmiy metod vazifasini bajargan. 
Xususan, falsafaning universal metodi bo‘lgan tarixiylik va mantiqiylik tamoyilining birligi 
metodi biologiya, ximiya, antropologiya, tarix va boshqa fanlarda evolyusion ta’limotning asosi 
bo‘lib xizmat qilgan. Ijtimoiy bilishda tarixni mushohada qilish va tizimlashtirish, qiyoslash va 
modellashtirish barcha ijtimoiy fanlar uchun metod vazifasini bajaradi. SHuningdek alohida fan 
doirasida tadqiqot jarayonida qo‘llaniladigan o‘ziga xos metodlar mavjud bo‘lib, ular xususiy 
metodlar deb ataladi. Misol uchun, fizika, ximiya, astronomiya yoki mantiq fani doirasida 
muayyan holatni o‘rganish jarayonida ishlatiladigan tamoyil, tadqiqot usullari boshqa fan 
doirasida qo‘llanilishining iloji bo‘lmaydi.
2
Пригожин И. От сушествующего к возникающему: Время и сложность в физических науках. М. 1985. 16-
17-б. 
3
Пригожин И., Стенгерс И. Время, хаос, квант. М.,1994; Haken H. Information and self-organization: a 
makroscopic approach to complex systems. Berlin, 2000 

---

Fanlararo tadqiqot metodlari esa bir nechta fan doirasida ditsiplinalararo tadqiqotlarga 
tatbiq etilishi mumkin bo‘lgan metodlardir. Misol uchun ijtimoiy sotsiologiya, ijtimoiy falsafa, 
sotsial psixologiya predmetlari orasida o‘rganilayotgan muammolar echishga yordam beradi. 
Bunga ma’lumotlarni sintetik va integrativ usulda ishlash, tizimli yondoshuv asosida xulosa 
chiqarish metodi ham misol bo‘la oladi.